DILGIPA ONG·NA TARIANI
AGANCHENGANI-
Saksa skigipa indake agana "An·ching
sakantian dilgipa ongna atchiaha (You were born to lead, but you must become a
leader. Eg A seed is a tree but it must become a tree-Dr. Myles Munroe)."
Indiba singanide an·chingara maidakgipa dilgipa ongenga?
‘Mondoliko
dilanio, mondolini re·ani
gimin chanchianio namen simsakbena nanga,’ ine Bill Hybel agana. Maina
Mondoliara Isolni a·gilsako mandeni jatko Paponiko Jokataniona rimbana. Uni
nangnikanio kam ka·nasa ong·ataha. Uni gimin, Mondoliko Jisu Kristo baksa
rikrimpagipasa ongengani gimin Mondolio tik ong·gipa dilgiparangko nanga. Tik
ong·gipa dilgipa gri (without right kind of leader) mondoli ong·chong, je
organizationba ong·chong, nokdangba ong·chong mamingdakeba silroro-namrorona
man·ja batesa changpenggipa, sosojengjenggipa ong·atgipa ongskagen. Uni gimin,
dalroroatna maiko dakna nanga ine singode dilgipako dalroroatna nanganian
aganchakani onggen. An·chingna Toe skiani 28: 2gipao indake agana "A
nation will be strong and endure when it has intelligent, sensible
leaders." Iano namgipa tik onggipa dilgiparang dongon a·songo mangrakani
donga (Ia podko an·ching nokdangnaba apply ka·na man·gen).
· Na·a
indine aganna man·gen, "Namgipa dilgipa dongode nokdang BILAKGEN aro
KIM·KIM ong·gen." (Living Bible indine seaha, "With honest, sensible
leaders there is stability)
· Ian
leadership-onisa sokbagen. An·chingni bang·bata neng·nikanirangan competent leader- rang dongjani gimin
ine ja·pang ja·dilko sandiode nikna man·gen. An·chingni da·alo dal·batsranggipa
neng·nikani leadership shortage ong·a.
· An·chingni
da·alo dal·batsranggipa nangani trained
leader-rang ong·a
· Bichal
ka·gipa odhai 21:25-o indine serikaha... "Sakanti mandean… Israel-o raja
dongjachim.” Dilgipa dongjaon manderang skatangko
daka Ian instability ong·a.
Uni gimin daalo Mondolio, Songsar-o dilgiparangde
bangen dongenga indiba tik onggipa dilgipasa an·chingara ongna man·jaenga.
Indide an·chingara tik onggipa dilgipa ongna maiko dakna nanggen? Ba maikai tik
onggipa dilgipa ongna man·gen? English katta-o indake aganani gnang "Na·a
an·tangkon dilna man·jaode na·a sakgipinko dilna man·jawa." Uni gimin,
dilgipa onganiara an·tangtangko tarichenganisa ong·a Mingsinggipa dilgipa
onggiparangni gimin sandie niani gita tik onggipa dilgiparangara salantion an·tangtangko
tariani donga inenba nikaha (Social corruptionde sagipinni a·selde ongjaenga
indiba an·ching an·tangtangkon tik onge dilna man·jaenga inenba daalo niatna).
DILGIPA
ONG·ANI MAIA? (What is leadership?)
1.
Dilgipa ong·aniara "INFLUENCE"
ka·ani ong·a- J. C. Maxwell
2.
Dilgipa ong·aniara ja·rikgiparangko
man·na amani ong·a - James C. George, Unigimin, dilgipao ja·rikgiparang donga.
3.
Dilgipa onganiara Isolni on·gimin
gunko a·gilsakna on·gilpaanisa onga-Dr. Myles Munroe
Example
· Jisu
- sakchigniko influence ka·aha aro uamangba sakgipinrangko influence ka·aha
· Paul
Timothyko influence ka·aha aro uko sakgipinrangko influence ka·china aganaha
(II Tim 2:2)
Influence-ko A·chikuona pe·skaode
"Sakgipin-ni kosako dragija bamatna man·ani bil (Impacting without
imposing)." Minggipin dake talatgenchimode mandeskako dragija salna amani
bil-inspire kaani (Dominate).
DILGIPANI GIMIN MASISRETANIRANG
Dilgipani
kamko an·ching bangbatan Manager, Ui·anio batgipa, Dakdilchenggipa, Post
donggipa ba uandake dingtangtang bimango done niate kamko kaa ba dilgipa ong·anio
nipile namdapatna kam kaanirang komia. Sastro-oniko Model of Leadershipni gimin
niatgenchimode "Ja rikgipa ong·ani, ja·rikgipaoni dilgipa ong·ani aro
dilgipa onge dangdake onggipa onganisa dilgipara onga jekon Englishchi servant
leader inenba agana." Miksonganide Isolni on·gimin gunko jakale ja·rikna
changgipa ong·e skie ra·ani gnanggipa ong·ani, gisikni gita breataniko man·e
dilgipa ongani aro dilgipa onge Isolna dangdike onggipa onganikosa miksonga.
Unigimin, dilgipa ine agangenchimode nitim-mangmang donggipa ongna nangaijawa,
bilsi-ni gita re·anganio uibatani gimin dilgipa ongaijawa, dilgipani gadangko
man·ani gimin dilgipa ongaijawa, indiba Sastro-o dilgipa ongani gimin aganengon
ja·rikgipa, dilgipa aro dakdikgipa ongani gimin janapani gnang (Mark 9: 19, 35;
Mati 20: 25-28)
DILGIPA ONG·ANI GADANG MINGBONGA
(Five levels of leadership)
Level one → Positional (Leader)
· Position
- o pangchake dila uni namnikbatgipa gam uan post, namnikbatgipa katta rights
ong·a.
· Positional
leaderko ja·rikgiparangde gnang, indiba ske ong·ja, nangani gimin.
· Position
o pangchake dilgiparang kenatachi dila.
· Position-o
pangchakesan dilgiparang namen INSECURE ong·a.
· Position-o
pangchake dilgiparang AN·TANG SKE (Volunteer) ka·giparangko dilna neng·a.
Position dongode dilgipa ongode
maiko dakna nanga?
v Na·a
an·tangni job description-ko rongtale u·ibo.
v Na·a
daiko ra·bo (mitam manderang postko ra·oba ua post baksa re·chapgipa daiko ra·ja).
v Nang·ni
kamko jringnan (gisep gisep ong·ja) nambatsrange dakbo.
v Na·a
manderangni ka·dongsoana batpile dakbo.
v Na·a
dingtanganiko ra·bana creative idea-rangko on·bo (Chanchibo)
Level
two → Permissive (Leader)
· Ia
Gadango dilgiparang uamangni somoi, bil, aro changa sapanirangko manderangni
namgni aro nanganirangna jakkala.
· Ia
gadangni dilgiparangko manderang draani gimin ong·ja ske ja·rika.
· Ia
gadangni dilgiparangni simsakna nangani, ia gadang-o dilanio manderangna
ka·saani simsakaniko on·eba uamangko nambata gadangona dilgijani (Manderangni
nangnikanio Isolni nangnikani ongija dilani).
Level
three → Production (Leader)
· Ia
gadango manderang miksonganiko chu·sokatna chimonga (Gronggrike rona skaiana
gronggrike roaija, miksonganiko chu·sokatnasa).
· Ia
dilgipa dingtanganiko ra·baa, ua Result-rangko
ong·ata ba ra·bara.
· Ia
gadango dilanio, na·a DOL-NA maiko dakengachim uni gimin manderang nang·ko ja·rika.
Level
four → People Development
· Ia
dilgipa an·tang gita dakgipa dilgiparangko ong·katata ba Reproduce ka·a.
· Ia
gadango na·a manderangko dal·rorona dakchakani gimin, uamang nang·ko ja·rika.
· Ia
gadangni dilanio, na·a uamangna maiko dakahachim, uni gimin manderang nang·ko
ja·rika.
Saoba agana, A leader is great, not because of his
or her power, but because of his or her ability to empower others.
Level five → Personhood
· Ia
dilgipako manderang uni cholon bewalni gimin Respect ka·e ja·rika.
· Ia
gadango, "Na·a sawa ong·a, uni gimin manderang nang·ko ja·rika.
· Ia
gadang-o ja·rikgiparang dilgipako mandera·e ja·rika.
· Iako
u·ibo: "Mandera·ani boksis ong·ja, kamai ka·na nanggen." (Respect is not a gift, it has to be
earned).
Dilgipa ong·anio an·ching gadang ge·saoni ge·gipinona
gadona nanga, basakoba an·ching gadangsaon donchipa jean dilgipa onganio
dangdona nangaoniko changpenggipa ongna dakchaka (Pindapanion dongkama). Rick
Warren agana, Leadership is not charisma it's character. An·chingni sapanichi
ba charismachi an·ching dikdiksana dilna man·gen indiba jringna man·jawa. Uni
gimin characterna (An·chingni janggi tanganio dakbewal/cholon bewal) simsakna
nanga aro uko namdapatrorona nanga.
DILGIPA
ONG·NA ANG·NI AN·TANGKO TARIANI (Maikai namgipa tik
onggipa dilgipa ongna an·tangtangko tarigen aro Maimai-o an·tangko tarigen).
1.
ROLE MODEL (Maio tangmesokgipa ongna
nangenga, sawa nangni role Model/Mentor-araongenga)
2.
TRAINING (Maio an·tangtangko tarina
nangenga, maikai an·tangtangko tarigipa/train kagipa ongenga)
3.
SELF-DESCIPLINE (Maio an·tangko ranta
ka·enga)
Namgipa dilgipa ongna Role Model, Training aro
Self discipline-ko nanga, Unigiminsa, Dilgipa ong·aniara DISCOVER ka·ani ong·ja
DEVELOP ka·anisa inenba Limberth G. Momin-ni
ki·tap segipa agana. Maimaio tarigen C-gebongko kamao mesokatenga.
1.
C=Character (Dilgipa ong·na an·tangko
tarianio cholon bewalko tarina somoiko jakkalna nanga).
· Namgipa
niksenggipa dilgiparang salantio an·tangtangko miksonganiona sokna tarigiparang
onga.
2.
C=Competency (Nang·na Isolni on·gipa
changa-sapaniko na·a nambatatna kamko ka·na nanga).
· An·ching
sakantion Isolni on·gimin dingtangtegipa gun-rang donga.
3.
C=Chemistry (An·ching sakgipin manderang
baksa janggi tangrimengani gimin sakgipinrang baksa janggi tanganio namgipa
bewalrangko skie ra·na nanga).
Ø Nambatgipa
katta mingsa - An·ching (we) ine aganna skie ra·bo.
Ø Nambatgipa
katta minggni - Nang·ko mittela (Thank you) ine aganna skie ra·bo.
Ø Nambatgipa
katta minggittam - Ang·an ong·ja (I am wrong) ine aganna skie ra·bo.
Ø Nambatgipa
katta mingbri - Nang·ni suggestion maia (What is your suggestion).Sakgipinrangni
suggestion-ko ra·na skie ra·bo.
Ø Nambatgipa
katta mingbonga - Anga nang·ko ma·sina ska (I want to understand you).
Sakgipinko ma·sichakna skie ra·ani.
4.
C=Communicating skills-ko develop kaani
dongna nanga (Dilgiparang an·tangtangni agananiko nambatatna kamko ka·na
nanga).
5.
C=Conflict management (Jinma-ode
nangtinggrikani dongtelaigen, tik ong·gipa dilgipa uko manage ka·na sapna
nanga).
Ø Parent
ego (Ma·gipa pagipa gita dakgipa bewalo sakgipinrangna agana)
Ø Adult
ego (Dal·a chona sakantikon apsan bewalo mande ra·e agana ba jakkala)
Ø Child
ego (Bi·sani bewalo gita agana ba daka)
Na·a namgina dilgipa ong·na sikode an·tangko
tarina somoiko ra·na nanggen. An·tangko dilanian rakbatgipa ong·a. Na·a
an·tangkon dilna man·jaode sakgipinrangko dilna man·jawa.
Dilgipa ong·e maikai legacy of well trained
leaders ba name tarigimin dilgiparangko donangrikrikna man·genchim, uko ia
chaptero an·ching nianggen.
DILGIPAKO TARIANIO DINGTANG FOCUS
ARO APPRAOCH
An·chingni
gisepo dol bonga manderang gnang, uamanga
1.
Resourceful people (Ia manderang namen
namgipa dilgiparang ong·genchim indiba uamang uamangko nirokjaoba complain ka·ja
dilgipako ongkatana sikode iamangna somoi invest ka·bo).
2.
Teachable people (Ia manderang namen
namgipa dilgiparang ong·genchim indiba uamang uamangko nirokjaoba complain ka·ja
dilgipako ongkatana sikode iamangna somoi invest ka·bo).
3.
Important people (Nangchongmotgipa
manderang)
4.
Needy people (Uamang complain
ka·giparang ong·a indiba uamang baksa somoi re·atna sukde ong·a).
5.
Draining people (Uamang complain ka·giparang
ong·a)
DILGIPAKO DEVELOP KA·ANI GADANG GITTAM
1.
Tang·dobaenggipa dilgipako identify ka·ani (Identifying emerging
leaders)
· An·chingni
Mondolio dingtangtang Isolni on·gimin gun-gnang janggi tanggiparang bangen
gnang.
· Sako
maina jakkalna man·gen sandina nanggen.
2.
Tang·dobaenggipa dilgipako tarina invest ka·ani (Investing in the
development of emerging leaders)
· Dilgipako
tarianio somoiko on·a/jakkalna nangani bangen donga, indiba somoi on·anikon an·ching
somoi gala ine chanchiskara.
3.
Tang·dobaenggipa dilgipana daiko
pakwatani (Entrusting responsibility to emerging leaders)
· Jensalo
tariaha uamangna mentor kaan baksa dal·a kamrangko chu·sokatna on·a nanga.
JEDAKE:
1.
Jisu sninggiparangko simsakbee
seokaha: Ua somoi ra·e bi·aha aro sakchigniko seokaha.
2.
Jisu uamangko invest ka·aha (Ua
uamangna somoi on·aha. Ua uamangna skiaha. Ua uamangko nirokaha. Ua uamangko manengaha.
Ua uamangko didiaha.)
3.
Ua uamangna daiko on·e watataha aro
tariaha
DILGIPAKO DEVELOP KA·ANIO SANDINA
NANGGIPA GUNRANG
(Maidakgipa
manderangko sandigen/nirikgen)
1.
Influence (Salna manggiparangko-haida
namgipa ongnaba donga/namgijagipa ongnaba donga)
2.
Cholon bewal namgipa (Character)
3.
Sakgipinrangming janggi tangna
man·gipa (Chemistry)
4.
Changa sapani gnanggipa (Competent)
5.
Dakdilchenggipa ka·dilchenggipa
(Action oriented)
DILGIPAKO
NANG·NI DEVELOP KA·ANI
1.
Skanggipa Ja·ku
Tang·dobaenggipa ba
emerging leaders-o na·a maidakgipa gunrangko sandigen listko taribo
(Chadamberangoniko man·gen). Kosako mingbongako tarie mesokaha iarang baksana
on·dape an·tangna listko tarina man·gen. Listko tarimanoahaode, tang·dobaenggipa
ba emerging leaders sawa bimingrangko sebo (Nang·ni tarigimin list-o
pangchake).
2.
Gnigipa Ja-ku
Na·a tang·dobaenggipa
ba emerging leader-rangni quality-ko list ka·e bimingrangko sandimanahaode
gnigipa jaku uan invest ka·ani ong·a.
Maikai develop ka·na nangachim, iani gimin leadershipni bidingo u·igiparangni
gisepoba dingtang dingtang agananirang gnang. Indiba iako gisik ra·na personal
investment-na agre substitute dongja. Tang·dobaenggipa ba emerging leader-rang
gisik gnanggipa aro bite nanggipa dilgipa ong·nade, dilgipa ong·aniko skie
ra·gimin brigiminni ba mature ong·giminni sepango ong·na aro agangrikna, sing·e
ra·na cholko man·na nanggen. Ian Jisuni somoio skie ra·ani style ong·a.
An·ching jemangan
dilgipa ong·aniko skie ra·e mature ong·engachim, next generation-ni
dilgiparangko tarina somoiko chamna nanggen. Ia daiko an·ching ra·jaode
mondoliko aro songsarko an·ching ong·sianiona aro gimagniona ra·anggen.
Leadership developmentna na·a badita somoiko jakkalenga uano tangdororani
donggen?
Dilgipa ong·aniko
skie ra·e mature ong·giminrang, emerging leaders-ko tarina maikai invest ka·genchim
bewalrang dingtang dingtang ong·gen. Saobarang lekka senaba gnang. Saobarang
skie on·na curriculum tarinaba gnang. Invest ka·ani bewal jeba ong·china iako
gualjana, ‘Leaders learn best from other leaders,’ (Dilgiparang sakgipin dilgiparangoniko
nambate skie ra·a).
3.
Gittamgipa ja·ku
Tang·dobaenggipa ba
emerging dilgiparangna da·ode dilna daiko on·bo. Tarichengani gri daiko on·aniko
watgalaniko abdication minga. Uni
gimin daiko on·na skang tarichengani ba train ka·ani dongna nanga. Indiba
tarimanahaode uamangna (emerging leader-rangna) dal·arangko dakna cholrangko on·bo.
Mose Joshuako, Elijah Elishako, Paul Timothyko, Jisu sakchigniko tariangaha.
Dilgiparang iako
gisik ra·bo: Na·a ba anga tang·dobaenggipa ba emerging leader-rangna uamangko
ra·bigipa, dal·gipa cholrangko on·anichisa an·ching an·chingni dilgipa ong·ani
nambatsranggipa ong·anio ong·a. Jensalo an·ching ia tang·dobaenggipa ba
emerging leader-rangni sambao chadenge uamangko didia, jensalo problemrangko
solve ka·na an·ching uamangna dakchaka aro bi·a, aro jensalo nambatgipa aro
bite nanggipa dilgipa ong·na an·ching uamangko taria aro didia, uan 'Leadership
at its best. Nambatsrang dilgipani kam ong·a